رفتار. بیانگر مولفهای است که به عنوان منبعی برای هدایت افراد در جهت انجام کارهایشان مربوط میشود که شامل مواردی مانند مدلهای ذهنی، پارادایمها، باورها و … است. رفتار به متغیرهایی مانند احساس تعلق و تعهد، خودانگیختگی، رضایت شغلی، انعطافپذیری و خلاقیت نیز اشاره دارد.
تعریف و دسته بندی سرمایه انسانی (Martı´n-de-Castro et al., 2011)
مفهوم سرمایه انسانی
پدیدآورنده
خبرگی گروهی، خلاقیت و توانایی حل مساله، رهبری، مهارت کارآفرینی و مدیریتی موجود در کارکنان سازمان
Brooking (1996)
ترکیبی از دانش، مهارت، نوآوری و توانایی کارکنان سازمان برای تحقق وظایف جاری
Edvinsson and Malone (1997)
ظرفیت عمل کردن در موقعیتهای گستردۀ مختلف برای خلق داراییهای مشهود و ناملموس
Sveiby (1997)
مهارتها و دانش افراد سازمان
Stewart (1998)
نشان دهندۀ ارزش دانش و استعداد موجود در کارکنان که شامل ارزشها و باورها، مهارتها و دانش فردی و رفتارها میشود.
CIC (2003)
دانش، مهارت، و توانایی موجود و مورد استفاده افراد
Subramaniam and Youndt (2005)
دانش، مهارتها و … افراد
Martı´nez-Torres (2006)
شامل تحصیلات افراد، مهارتها، ارزشها و تجربه ها است
Cabrita and Bontis (2008)
شامل تمامی مهارتها و تواناییها افراد شاغل در سازمان
Wu et al. (2008
به دانش ضمنی موجود در ذهنهای کارکنان دلالت دارد. کارکنان سرمایه های فکری را از طریق شایستگیها، باورها، انگیزهها و چابکی فکری ایجاد میکنند.
Chang et al. (2008)
عوامل ناملموسی که سرمایه انسانی را شامل میشود به دانش موردنیاز توسط یک شخص، در کنار سایر ویژگیهای فردی همانند وفاداری، انعطاف پذیری که تعیین کننده بهره وری و ارزش ارائه شده توسط فرد به شرکت اطلاق میشود.
Alama (2008)
تمامی سرمایه های کسب و کار موجود در کارکنان که متعلق به سازمان نیست. این سرمایه توسط کارکنان حمل میشود و شامل شایستگی مدیران، تجربه ها، دانش، مهارتها باورها، تعهد و خرد است.
Hsu and Fang (2009)
ب. سرمایه ساختاری
به ساختارها و فرآیندهای موجود در سازمان که کارکنان از آن استفاده کرده و از این طریق دانش و مهارتهایشان را بکار میگیرند اطلاق میشود. این سرمایه شامل مکانیزمها و ساختارهایی است که نقش اصلی را در حمایت از کارکنان برای رسیدن به عملکرد بهینه در کسب و کار است (عالمتبریز و همکاران، 1388). کاپریتا و بونیتس معتقدند که سرمایه ساختاری را میتوان به عنوان اسکلت سازمان در نظر گرفت. چرا که ابزارها و ساختارهای لازم برای بقا، استحکام و انتقال دانش در فعالیتهای سازمان را فراهم میآورد (Martı´n-de-Castro et al., 2011). ادوینسون و مالون سرمایه های ساختاری را به این شکل تعریف میکنند، “هرچیزی که پس از رفتن کارکنان به منازلشان در سازمان باقی میماند". در مقابل سرمایه های انسانی که در مالکیت افراد است، سرمایه ساختاری تحت کنترل و مالکیت سازمان است (Martı´n-de-Castro et al., 2011). ‏جدول (2-3) تعاریف اصلی مرتبط با مفهوم سرمایه ساختاری را بررسی میکند.
تعاریف سرمایه ساختاری(Martı´n-de-Castro et al., 2011)
مفهوم سرمایه ساختاری
پدیدآورنده
شامل دارایی مالکیتهای فکری است که مکانیزمهای حقوقی برای حمایت از بسیاری از داراییهای سازمان از جمله دانش فنی، رازهای تجاری، کپی رایت، حقوق طرح، نشان تجاری و خدماتی را در بر میگیرد. از دیگر موراد مرتبط با این سرمایه، داراییهای زیرساختی شامل آن دسته از فناوریها، متدولوژیها و فرآیندهایی است که سازمان را قادر به اجرای فعالیتهایش میکند.
Brooking (1996)
سختافزار، نرمافزار، پایگاه داده، ساختار سازمان، پتنت، نشان تجاری و هرچیز دیگری از توانمندیهای سازمان که از بهره وری کارکنان حمایت میکند
Edvinsson and Malone (1997)
پتنتها، مفاهیم، مدلها و سیستم های اداری و رایانهای
Sveiby (1997)
دانش ذخیره شده در پتنتها، فرآیندها، پایگاه های داده، شبکه ها و …
Stewart (1998)
سرمایه فناورانه شامل دانش فنی حاصل از فعالیتهای تحقیق و توسعهای، دانش فناورانه، رازهای تجاری، مالکیت فکری و پتنتها
Hsieh and Tsai (2007)
دانش متداول و تجربیات مستندشده موجود و مورد استفاده در پایگاه های داده، پتنتها، منوالها، سیستم ها و فرآیندها
Subramaniam and Youndt (2005)
دارایی سازمان از قبیل فرآیندها، اطلاعات موجود در پایگاه های داده و …
Martı´nez-Torres (2006)
شامل داراییهای ناملموسی است که بخشی از طرح ساختاری سازمان را شکل داده، جریان دانش را تسهیل کرده و منجر به بهبود کارایی سازمان می گردد.
Alama (2008)
شامل داراییهای غیر انسانی همانند سیستم های اطلاعاتی، روش های جاری، دستورالعملها و پایگاه های داده است.
Cabrita and Bontis (2008)
شامل تمامی منابع غیرانسانی دانش سازمان شامل پایگاه های داده، نمودار سازمانی، راهنماهای فرایند، راهبردها، روش های جاری و هر چیزی که برای سازمان نسبت به مواد اولیه ارزش بیشتری دارد

Wu et al. (2008)
به تمامی منابع غیر انسانی دانش سازمان شامل ساختارهای سازمانی، روش های جاری سازمانی، ساختار کسب و کار و انواع مختلف مالکیتهای فکری گفته میشود.
Chang et al. (2008)
سرمایه ساختاری شامل سرمایه فرایند و نوآوری میشود. سرمایه فرایند به عنوان نمودارهای کار، فرآیندهای کاری، روش های خاص، برنامههای توسعه کسب و کار، سیستم های فناوری اطلاعات، و فرهنگ سازمانی و … تعریف میشود. سرمایه نوآوری تحت عنوان مالکیت فکری سازمان شامل پتنتها، کپی رایت، نشان تجاری، و دانش فنی و … تعریف میشود.
Hsu and Fang (2009)
در این بعد نیز همانند سرمایه انسانی، به منظور افزایش درک ماهیت سرمایه فکری، تحلیل ساختار داخلی آن ضروری است. بر این اساس، ساختار این سرمایه به دو سرمایه اصلی یا بلوک تقسیم میشوند. 1) سرمایه فناوارنه 2) سرمایه سازمانی
سرمایه فناورانه
به بیان سی آی سی سرمایه فناورانه یا نوآورانه به ترکیبی از دانش مرتبط با توسعه فعالیتها و وظایف سیستم های فنی سازمان در جهت تولید محصول و خدمت اطلاق میشود. این سرمایه شامل مولفه های زیراست.
تلاشها در تحقیق و توسعه. شامل هزینه های تحقیق و توسعه، کارکنان مرتبط با این تلاشها، و تعداد اهمیت نسبی پروژه های تحقیق و توسعهای میباشد.
زیرساخت فناورانه. شامل خرید فناوری همچنین زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی ضروری برای توسعه نوآوریهای فناورانه میباشد.
مالکیت فکری و صنعتی. شامل میزان دانش علمی و دانش فنی حمایت شده و حمایت نشده شرکت از قبیل دانش فنی، رازهای تجاری، پتنتها، نمونه های اولیه، حقوق طرحها، نشانهای تجاری ثبت شده، لیسانسها و … میباشد (Martı´n-de-Castro et al., 2011).
سرمایه سازمانی
دومین گروه از سرمایه های ساختاری با زیرساختهای سازمانی ارتباط دارد. سرمایه های سازمانی حاصل ترکیب داراییهای ناملموس با ماهیتی صریح، رسمی و غیررسمی است که به شیوهای اثربخش و کارامد ساختار و انسجام سازمانی لازم را برای اجرای فرآیندها و فعالیتهای سازمان فراهم میآورد. (Martı´n-de-Castro et al., 2011). سرمایه های سازمانی شامل موارد زیر میشوند.
فرهنگ، ارزشها و باورهای سازمانی: این مولفه شامل سطحی از همگنی فرهنگی یا سطحی از انسجام، پذیرش و تعهد عمومی ارزشهای فرهنگی، فلسفه کسب و کار اخلاق، جو اجتماعی یا تعهد مدیریتی همسو با برخی ارزشهای فرهنگی و باورها است.
توانمندی اطلاعاتی و ارتباطی: این مولفه به توانایی، تعهد و اثربخشی سازمان در استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات به منظور کسب اطمینان از ذخیرهسازی، انتشار، جذب، و پالایش اطلاعات و دانش مفید در سازمان دلالت دارد.
ساختارسازمانی: ساختار سازمانی به طرح رسمی سازمانی مربوط است و شامل مکانیزمهای رسمی برای ساختاردهی شرکت است (Martı´n-de-Castro et al., 2011).
پ. سرمایه ارتباطی
این سرمایه به ارتباطات با ذینفعان اقتصادی گوناگون به ویژه مشتریان و همچنین به ارزشهای موجود در کانالهای بازاریابی و ارتباطی گفته میشود (عالمتبریز و همکاران، 1388). با توجه به عدم ارتباط مستقیم این بعد از سرمایه فکری با دانشفنی، صرفا تعاریف رایج آن در ادبیات موضوع از طریق ‏جدول (2-4) ارائه میشود.
تعریف و دستهبندی سرمایه ارتباطی
مفهوم سرمایه ارتباطی
پدیدآورنده
سرمایه مشتری توسعه ارتباطات با مشتریان کلیدی را فراهم میآورد
Edvinsson and Malone (1997)
بر سرمایه مشتری متمرکز بوده و شامل ارتباطات با مشتریان و تأمینکنندگان است.
Stewart (1998)
ترکیبی از دانش موجود در سازمان و کارکنان که منجر به ایجاد ارزش از ارتباطات با کارگزارن بازار و با جامعه میشود
CIC (2003)
ارتباطاتی که سازمان با مشتریان و محیطش دارد
Martı´nez-Torres (2006)
داراییهای ناملموسی که شرکت در صورت ارتباط با کارگزاران محیطش مانند مشتریان، تأمین کنندگان یا همپیمانانش به دست میآورد.
Alama (2008)
دانش موجود در روابط با مشتریان، تأمینکنندگان، انجمنهای صنعتی یا هر یک از سهامدارانی که بر زندگی سازمان تأثیرگذار هستند.
Cabrita and Bontis (2008)
نمایانگر دانش پیوندخورده در روابط با محیط بیرونی
Chang et al. (2008)
شامل تمامی میزان روابط سهامداران، مشتریان و تأمین کنندگان است
Hsu and Fang (2009)
مفهومشناسی دانش فنی
بر اساس ادبیات بررسی شده در بخش پیشین، دانش فنی را میتوان با داراییهای ناملموس فناوری بنیان (Holzmann, 2001) در بافت حسابداری، ناملموسهای تولید (wright, 1994) در بافت قیمتگذاری انتقال و در نهایت با سرمایه ساختاری (سرمایه فناورانه) و انسانی (Martı´n-de-Castro et al., 2011) در بافت مدیریت مرتبط دانست (‏شکل (2-2) ).
بر این اساس دانش فنی را میتوان به عنوان یکی از عوامل نامشهود فناوری (شفیعا و همکاران، 1388) با قابلیت ارزش آفرینی در زمینۀ تولید قلمداد کرد. دانش فنی از مهمترین مصادیق سرمایه های فکری بنگاه های صنعتی است و نقش عمدهای در تولیدات و فعالیتهای فنی این بنگاه ها دارد (شهنیایی, 1390). از نظر تیس داراییهای ناملموس مرتبط با فرایند تولید ارزش زیادی را درون شرکت میتوانند ایجاد کنند (Teece, 2000) و این داراییها موقعیت رقابتی برتری را برای دارنده آن ایجاد میکند (شهنیایی, 1390). دانش فنی دارای مصادیق وسیعی است و میتواند شامل دانش لازم برای استفاده از حق اختراع، تجارب فنی، طراحی مفصل، طرحها، محاسبات، کمکهای فنی، فناوری باشد (شهنیایی, 1390). به منظور شناخت ماهیت این منبع ارزشساز، بررسی ارتباط دانش فنی و فناوری، ساختار داخلی، ابعاد و همچنین مرور تعاریف آن
ضروری است.
سرمایه انسانی
دانش
مهارت
شایستگی
تجربیات
تحصیلات
ویژگیهای فردی
رفتار
توانایی
سرمایه ساختاری
فرهنگ و ارزش