چکیده:

این تحقیق به منظور بررسی تأثیر محلول پاشی نیتروژن و روی بر پارامترهای کمی و کیفی و فیزیولوژیک گیاه چای ترش در منطقه جیرفت اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار، در سال 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد جیرفت انجام شد. فاکتور اول محلولپاشی نیتروژن در 4 سطح شامل(0-1%-2%-3%) و فاکتور دوم محلولپاشی روی در2 سطح شامل (0-1%) بود. صفات کمی اندازه گیری شده شامل: قطر ساقه ، ارتفاع بوته ، وزن تر و خشک کاسبرگ ، وزن تر و خشک بوته ، وزن تر و خشک برگ، درصد موسیلاژ و عملکرد موسیلاژ بودند. همچنین رطوبت نسبی برگ،  شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر پتاسیم ، منیزیم ، سدیم ، فسفر و کلسیم اندازه گیری شدند.

نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر محلولپاشی نیتروژن بر صفات وزن خشک برگ، وزن تر و خشک کاسبرگ ، وزن تر و خشک بوته، قطر ساقه، ارتفاع بوته، درصد موسیلاژ، عملکرد موسیلاژ، رطوبت نسبی برگ،  شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر سدیم و فسفر معنی دار بود. تاثیر محلولپاشی روی بر  وزن تر و خشک برگ، وزن تر کاسبرگ، وزن تر و خشک بوته، درصد موسیلاژ، عملکرد موسیلاژ، شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر پتاسیم، سدیم و فسفر معنی دار بود.  اثر متقابل کود نیتروژن و روی بر وزن خشک برگ، وزن تر و خشک بوته، شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر پتاسیم وسدیم معنی دار شد. مقایسه میانگین صفات مورد بررسی نشان داد که با افزایش میزان مصرف کود نیتروژن تا سطح N2  قطر ساقه، ارتفاع بوته، وزن خشک برگ،  وزن خشک کاسبرگ، درصد موسیلاژ و عملکرد موسیلاژ افزایش یافت اما بین سطوح N2 و N3 تفاوت معنی داری وجود نداشت. وزن تر و خشک بوته  با افزایش میزان کود نیتروژن تا سطح N3 افزایش نشان داد. هم چنین محلولپاشی نیتروژن سبب افزایش رطوبت نسبی برگ، شاخص کلروفیل و درصد پروتئین دانه شد. کاربرد کود روی باعث افزایش معنی دار وزن تر و خشک بوته، درصد موسیلاژ و عملکرد موسیلاژ شد. اثر متقابل نیتروژن و روی سبب افزایش وزن خشک کاسبرگ، برگ و وزن خشک بوته شد و بیشترین وزن خشک کاسبرگ از تیمار N2 Zn1 و  N3 Zn1 بدست آمد.

مقدمه:

خداوند متعال هیچ چیز را بدون فایده نیافریده و در هر مخلوقی حکمتی نهفته است از جمله نعمات خدادادی ، گیاهان دارویی می باشند که از قدیم الایام بشر با آنها آشنا گشته و جهت معالجات بیماران خود مورد استفاده قرار داده است (امیدبیگی 1376). پیشرفت های علمی طی دو دهه اخیر، اهمیت و نقش گیاهان دارویی را در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه درمان دوچندان ساخته است . امروزه با بهره گیری از روشها و فنون تخصصی ، مهمترین مواد و ترکیبهای شفا بخش بکار گرفته می شود . اثرات جانبی داروهای شیمیایی و الزامات زیست محیطی و روند تدریجی گرایش به سوی فرآورده های طبیعی سبب شده اند تا به گیاهان دارویی توجه بیشتری شود . بررسی ها نشان داده اند که جایگزینی داروهای شیمیایی در سطح دنیا به سرعت رو به توسعه و گسترش است .

کشورهای مختلف با بهره گیری از توانهای بالقوه خود از جمله تنوع پوشش گیاهی ، تنوع اقلیمی و ارزان بودن انرژی و نیروی کارگری و وجود تکنولوژی های برتر و … سهم خود را از تجارت جهانی گیاهان دارویی می گیرند به طوری که کشوری مانند کانادا خود را غول خفته گیاهان دارویی می داند .

همچنین به دلیل اثبات عوارض جانبی داروهای شیمیایی و تمایل بشر به استفاده هرچه بیشتر محصولات طبیعی به منظور حفظ سلامت خویش ، مشکلات سیستم دارویی مدرن مانند هزینه های بالا ، استفاده از منابع غیر تجدید شونده مانند منابع فسیلی و آلودگی محیط توسط صنایع دارویی و ناتوانی بشر برای ساخت برخی از مواد دارویی که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد باعث توجه بیشتر به گیاهان دارویی گردیده است .

افزایش جمعیت ایران و نیاز مبرم صنایع داروسازی به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولید دارو ، ناتوانی در تولید مصنوعی پاره ای از داروهای حیاتی توسط صنایع داروسازی و همچنین اهمیت مواد موثره گیاهان دارویی در صنایع غذایی ، آرایشی و بهداشتی باعث شده که توجه و تحقیق پیرامون این دسته گیاهان از نقطه نظر کشت ، تولید و مصرف از اهمیت خاصی برخوردار باشد .

با توجه به اینکه کیفیت و کمیت ماده موثره گیاه داروئی تحت تاثیر مدیریت زراعی اعمال شده قرار می گیرد ، لازم است این شرایط مورد توجه واقع شود. نظر به اینکه سازگاری گیاه چای مکی با شرایط آب و هوای منطقه جیرفت این تحقیق در جهت حصول به اهداف زیر در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت انجام خواهد شد.

1-تعیین بهترین سطح محلول پاشی کود نیتروژن جهت دستیابی به بالاترین عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش.

2-تعیین تأثیر محلول پاشی روی و تأثیر آن بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش .

3-تعیین اثرات متقابل محلول پاشی کود نیتروژن و روی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش.

4-تعیین تأثیر محلول پاشی عنصر روی بر میزان جذب دیگر عناصر در گیاه چای ترش.

روند رو به افزایش مصرف گیاهان داروئی به عنوان مواد اولیه تولید داروهای گیاهی بدون توسعه روشهای مناسب کاشت و مدیریت برنامه ریزی صحیح پیامدی نگران کننده یعنی تخریب طبیعت را در خواهد دانست.

تولید زراعی وکشت گیاهان داروئی باید در سطوح زراعی و امثال آن و همچنین فرآوری صنعتی آنها توسط متخصصان مربوط صورت گیرد واز منابع طبیعی به عنوان الگو و مدل به منظور تولید انبوه مواد داروئی در کشت و صنعت بهره برداری گردد. در صورت فقدان استانداردهای کنترل کیفیت و عدم رعایت دستورالعمل های بین المللی استاندارد و جنبه های قانونی تجارت گیاهان داروئی قادر به راه یابی به بازار پرسود تجارت این گیاهان نخواهیم بود . بدین منظور ، تولید گیاهان – چه به صورت خام و یا به شکل فرآوری شده –با حفظ کیفیت و استاندارد بالا ،امری ضروری به نظر می رسد . در این راستا ، بررسی عملیات زراعی مانند زمان کشت ،نحوه تکثیر ،تغذیه و مدیریت آن ،زمان برداشت و مراقبتهای پس از برداشت در خصوص گیاهان داروئی ،نقش مهمی را در افزایش محصول وکیفیت آن خواهد داشت ،به طوری که ،توجه نکردن به هر یک از موارد فوق خسارتهای جبران ناپذیری را متوجه تولید کنندگان گیاهان داروئی وداروهای گیاهان خواهد نمود.

با توجه به اینکه نیتروژن عنصری ضروری و اساسی برای گیاهان محسوب میگرددو باعناصری نظیر کربن ،اکسیژن ،هیدروژن و حتی گوگرد ترکیب شده و مواد بسیار ارزشمندی نظیر آمینو اسید،نوکلوئیک اسیدها و

آلکالوئیدها و بازهای را تولید می نماید.وجود کلروفیل به عنوان مکانی برای جذب نور و سنتز مواد لازم برای رشد و نمو گیاهان وابسته به این عنصر ،حیاتی می باشد.تقسیط کود مصرفی و اسپری کردن ، علاوه بر افزایش کیفیت محصول، بهترین راه برای جلوگیری از اتلاف کودها و آلودگیهای ناشی از مصرف زیاد آن ها می باشد. اسپری کردن کود اوره عملکرد اسانس بادرنجبویه را نسبت به شاهد افزایش داد.در تحقیقاتی که (مردانی نژاد و همکاران 1380) برروی گیاه اسطوخودوس انجام دادند نتیجه گرفتند که اثرمقادیر مختلف نیتروژن بر تعداد ساقه های فرعی اسطوخودوس معنی دار می باشد.از آنجایی که مدیریت کشاورزی گیاه چای ترش به دلیل خواص داروئی متعدد و منحصر به فرد آن لازم بوده و علی رغم داشتن شرایط آب و هوایی مناسب و سازگار با نیازهای رشدی این گیاه در جنوب ایران .تحقیقات مناسبی در رابطه با اثرات تغذیه ایی با محلول پاشی عناصر بر روی آن صورت نگرفته است.با توجه به اهمیت بالای داروئی این گیاه و سازگاری با اقلیم جنوبی کشور این تحقیق به منظور مطالعه بررسی تأثیرات سطوح مختلف محلول پاشی نیتروژن و روی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش ( Hibiscus Sabdariffa) صورت می گیرد. لذا ضرورت انجام چنین تحقیقی کاملاً احساس می شود.

فصل اول: کلیات

1-1- خاستگاه و اهمیت چای ترش

چای ترش با نام علمی( Hibiscus Sabdariffa) از خانواده مالواسه  ، در نقاط مختلف دنیا با نام های متفاوتی خوانده می شود. در ایران به نام‌های چای مکی یا چای مکه، چای قرمز و چای ترش شناخته می شود. یکی از مهمترین خواص چای قرمز، شباهت ترکیبات آن با انسولین است و به همین جهت این گیاه خواص ضد دیابتی هم دارد.  چای ترش گیاهی دو منظوره است که اجزای مختلف آن میوه، فیبر، چوب مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی در بسیاری از کشورها، کاسبرگ این گیاه به خاطر خواص دارویی و همچنین در صنایع غذایی استفاده می شود و الیاف و چوب آن در تولید خمیر کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد. بیش از 300 گونه از این گیاه در سراسر جهان در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر یافت می شود. موطن اصلی این گیاه غرب آفریقا است و امروزه در سطح وسیعی در غرب آفریقا، آسیا، استرالیا از هند تا مالزی، اتریش، آمریکای مرکزی و بسیاری از کشور‍ های گرمسیر کشت می شود. دانه ها ی آن توسط برده های آفریقایی به دنیای جدید آورده شده است.

نام های محلی علاوه بر روسل (Roselle )در نواحی انگلیسی زبان ،روزل (rozelle )سورل (sorrel) ، سورل قرمز(red sorrel) ،سورل جاما یکایی (Jamaica sorrel) ، سورل هندی(India sorrel) ،