فصل اول:کلیات تحقیق ………………………………………………………………………………….1

مقدمه: ………………………………………………………………………………………………………2

.1.1 بیان مسئله: ……………………………………………………………………………………..3

.1.2ضرورت و اهمیت موضوع: …………………………………………………………………4

1.3. هدف های تحقیق: ……………………………………………………………………………..5

1.4.  سوال های تحقیق: ………………………………………………………………………………5

1.5. فرضیه تحقیق: …………………………………………………………………………………….6

1.6. مفاهیم اصلی تحقیق: ……………………………………………………………………………..6

.1.7  پیشینه تحقیق: ………………………………………………………………………………………15

.1.8  روش تحقیق: ………………………………………………………………………………………23

.1.9 ساختار تحقیق: …………………………………………………………………………………….23

فصل دوم:مبانی نظری تحقیق ……………………………………………………………………….25

2.1   تعریف لغوی اعتماد………………………………………………………………………………26

2.1.1 تعریف لغوی اعتماد در زبان انگلیسی………………………………………………………26

2.1.2 تعریف لغوی اعتماد در زبان فارسی………………………………………………………..26

2.2  تاریخچه مطالعات اعتماد……………………………………………………………………….27

2.2.1 دلایل اهمیت اعتماد………………………………………………………………………………..30

2.2.2  رابطه ارتباطات و اعتماد………………………………………………………………………..31

2.2.3  ابعاد اعتماد…………………………………………………………………………………..32

2.2.3.1  اعتماد به عنوان یک رابطه…………………………………………………………….32

2.2.3.2  اعتماد به عنوان یک ویژگی شخصیتی……………………………………………..33

2.2.3.3  اعتماد به عنوان یک قاعده فرهنگی…………………………………………………34

 2.2.4  اشکال اعتماد…………………………………………………………………………………35

2.2.4.1  اعتماد بنیادین یا امنیت وجودی………………………………………………………….35

2.2.4.2  اعتماد بین شخصی…………………………………………………………………………..37

2.2.4.2.1   واکنش های مثبت و واکنش های منفی……………………………….37

2.2.4.3 اعتماد اجتماعی تعمیم یافته………………………………………………………………..39

2.2.4.3.1 انواع اعتماد اجتماعی تعمیم یافته…………………………………….40

2.2.4.4  اعتماد نهادی یا اعتماد به نظام های تخصصی………………………………………..41

2.2.5  شبکه و شعاع………………………………………………………………………….44

2.2.6  رابطه اعتماد و سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………..48

2.2.6.1  ابعاد سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………..49

2.2.6.2  منابع سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………..50

2.2.6.3 انواع اعتماد در سرمایه اجتماعی……………………………………………………….53

2.2.6.4  نقش دولت در تولید سرمایه اجتماعی………………………………………………53

2.2.6.5  مدل ساختاری سرمایه اجتماعی…………………………………………………………56

2.2.6.6 تصاویر اعتماد در نظریه های سازمانی………………………………………………..57

2.2.6.6.1   نظریه انتخاب عقلایی و مبادله…………………………………………57

2.2.6.6.2   نظریه رفتار برنامه ریزی شده………………………………………….58

2.2.6.6.3    نظریه تعادل……………………………………………………………….60

2.2.7  فرآیند اعتماد…………………………………………………………………………………………..60

2.3   بررسی مفهوم اعتماد در میان جامعه شناسان کلاسیک ………………………………………….63

2.3.1  هربرت اسپنسر…………………………………………………………………………………………63

2.3.2   فردینا ند تونیس……………………………………………………………………………………….64

2.3.3   امیل دورکیم……………………………………………………………………………………………65

2.3.4   گئورگ زیمل…………………………………………………………………………………………67

2.3.5   ماکس وبر……………………………………………………………………………………………..68

2.3.6   تالکوت پارسونز………………………………………………………………………………………68

2.4    نظریات اعتماد از منظر جامعه شناسان معاصر……………………………………………………69

2.4.1  آنتونی  گیدنز……………………………………………………………………………………..69

2.4.2  فرانسیس فو کویاما……………………………………………………………………………….74

2.4.3   جیمز کلمن……………………………………………………………………………………….76

2.4.4  رابرت پاتنام………………………………………………………………………………………..80

2.4.5    لوهمان…………………………………………………………………………………………….81

2.5 عدم امنیت و بروز  احساس بی اعتمادی…………………………………………………………….82

2.5.1   رابطه اعتماد و نظم اجتماعی…………………………………………………………………..84

2.5.2   کارکردهای اعتماد……………………………………………………………………………….89

2.5.3     عوامل ایجاد کننده و ازبین برنده فرهنگ اعتماد…………………………………………93

2.5.3.1   نشانگان شخصیتی و خلقیات اجتماعی……………………………………………..96

2.5.3.2  سرمایه شخصی و جمعی……………………………………………………………….98

فصل سوم : روش تحقیق……………………………………………………………..102.

فصل چهارم: یافته های تحقیق………………………………………………………..106

4.1    تعریف نهایی اعتماد…………………………………………………………………………107

4.1.1   راهکارهای ایجاد اعتماد………………………………………………………………………..108

4.2  شیوه های اعتماد سازی در قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص)……………………………………111

4.2.1  مشارکت اجتماعی……………………………………………………………………………….111

4.2.1.1 شورا……………………………………………………………………………………………113

4.2.1.2  تعاون…………………………………………………………………………………………114

4.2.1.3  احکام الحسبه (امر به معروف و نهی از منکر،نظارت اجتماعی)………………..116

 4.2.2  نظم اجتماعی  …………………………………………………………………..118

4.2.3   عدالت……………………………………………………………………………………………….121

4.2.4   انصاف………………………………………………………………………………………………123

4.2.5   امانت………………………………………………………………………………………………..123

4.2.5.1. عرصه سیاسی………………………………………………………………………………124

4.2.5.2  عرصه فرهنگی…………………………………………………………………………….124

4.2.5.3  عرصه اقتصادی…………………………………………………………………………..124

4.2.5.4  عرصه اخلاقی……………………………………………………………………………..125

4.2.5.5   عرصه عملی…………………………………………………………………………………125

4.2.5.6   عرصه واجبات الهی……………………………………………………………………..125

4.2.6    وفای به عهد……………………………………………………………………………………..126

4.2.7     صداقت……………………………………………………………………………………………..127

4.2.8   اخلاص………………………………………………………………………………………………128

4.2.9  صراحت………………………………………………………………………………………………130

4.2.10  رفق و مدارا ……………………………………………………………………………………….130

4.2.11   کوتاه کردن آرزو………………………………………………………………………………..131

4.2.12   وفاق اجتماعی…………………………………………………………………………………….133

4.2.12.1  راهکارهای وفاق اجتماعی………………………………………………………………134

4.2.13  امنیت اقتصادی……………………………………………………………………………………..139

4.2.14   حفظ آبرو و حیثیت افراد………………………………………………………………………148

4.2.15   ایدئولوژی و جهان بینی دین اسلام……………………………………………………….. ..150

فصل پنجم  …………………………………………………………………………………………………..155

منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………164

چکیده:

هدف از این تحقیق  تبیین مفهوم اعتماد و تعیین جایگاه آن از منظر قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) و عوامل به وجود آورنده و سلب کننده آن و اینکه اعتماد ایجادشده در فرآیند اعتمادسازی چه تاثیری بر روی مخاطب و جامعه می گذارد. در این تحقیق گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه بوده است که  با بهره گیری از روش اسنادی داده ها مستند سازی گردیده وبا بهره گرفتن از تکنیک تحلیل محتوا ، اطلاعات و داده های گردآوری شده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارگرفته است.اصلی ترین سوال این تحقیق بررسی نگرش و مفهوم فکری قرآن کریم نسبت به مفهوم اعتماد و اعتماد سازی می باشد.اصلی ترین ابزار دین اسلام برای اعتماد سازی عدالت و مشارکت اجتماعی می باشد. مشارکت اجتماعی در معنای اخص آن شامل شورا، تعاون و نظارت اجتماعی می باشد.ولی تمام دستوراتی که در این تحقیق جمع آوری گردید شامل نظم اجتماعی ،عدالت ،انصاف ،امانت ،وفای به عهد،صداقت ، اخلاص ،صراحت ،رفق و مدارا ، کوتاه کردن آرزو ، وفاق اجتماعی ، امنیت اقتصادی ،حفظ آبرو و حیثیت افراد و ایدئولوژی و جهان بینی دین اسلام همگی زمینه ای را فراهم می سازند که مشارکت اجتماعی افزایش یافته افزایش مشارکت سپس گسترده شدن شبکه و شعاع اعتماد گردیده ساخت اجتماعی از حالت عمودی به افقی تبدیل گردیده که این خود زمینه اعتماد گسترده در

 

جامعه را فراهم می سازد وزمینه شکل گیری جامعه مدنی فراهم می گردد.

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه:

اعتماد[1] یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی است که شرایطی ویژه و بحث انگیز دارد. برخی آنرا محصول سرمایه اجتماعی می دانند نه مولفه ی آن و برخی نیز سرمایه اجتماعی را مترادف با اعتماد می گیرند و آنرا تنها مولفه ی سرمایه اجتماعی قلمداد می کنند (ردادی، 1389: 71) اعتماد به همراه هنجارها و شبکه ها، در همه تعاریف سرمایه اجتماعی حضور دارد. اعتماد، شرط عمده و کلیدی برای موجودیت هر جامعه ای است. جامعه شناسان دریافته اند که بدون اعتماد، زندگی روزمره که ما برای خود فراهم می کنیم، به سادگی امکان پذیر نیست. امروزه بیشترین توافق در مورد این که  اعتماد یک مولفه ضروری در همه روابط مستمر اجتماعی است، وجود دارد. لذا یکی از عوامل و مولفه های مهم شکل گیری بر همکنش های اجتماعی پیوسته و روابط اجتماعی سازنده در هر جامعه ای وجود اعتماد در میان کنشگران آن جامعه است. (موسوی،111:1391)

در تعاریف جامعه شناسی، شاخص اعتماد به عنوان شاخص بنیادی و اساسی برای توصیف ریشه های بسیاری از پدیده ها مورد توجه قرار می گیرد. حال اگر این شاخص دچارکاستی و افول گردد. طبیعی است که بحران های اجتماعی مختلفی در جامعه ایجاد می شود (ماکویی، 1390: 109) به همین دلایل من را برآن داشت تا واکاوی مفهوم اعتماد و شیوه های اعتمادسازی مخاطب را در فرنگ اسلامی (قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص)) که ذخیره ارزشمندی از مفاهیم سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی را دارا است را مورد بررسی قرار داده. امید است نتایج این پژوهش به گسترش اعتماد درجامعه ایران کمک کند.

1-1- بیان مسأله

اعتماد درجای جای جامعه از ابتدایی ترین روابط همچون روابط خانوادگی که رابطه مادر و فرزند و… را شامل می شود آغاز و تا ارتباطات گسترده فرهنگی و اجتماعی و سیاسی ادامه می یابد و به عنوان یک متغیر مهم و اساسی در اولویت قرار می گیرد که در سنین پایین اعتماد در سطح خانوادگی و بستگان و در سنین بالاتر در محیط اجتماعی جامعه مثل گروه های همسان و مراکز و نهادهای جامعه گسترش می یابد. (وثوقی و دیگران، 1388: 135) به بیان ساده تر اعتماد از جمله پدیده های اجتماعی است که پایه بسیاری از تعاملات و کنش های روزمره در جوامع انسانی چه در زمینه ارتباطات میان فردی و چه در حوزه ارتباطات اجتماعی بین گروه هاست. اعتماد در تمامی سطوح اجتماع از سطح خرد (خانواده) گرفته تا سطح کلان (جامعه) و حتی فراتر ازآن (جهانی) را در بر می گیرد. فرهنگ اعتماد درجریان فرآیند اجتماعی شدن (جامعه پذیری) آموخته می شود. اعتماد به همراه هنجارها و شبکه ها، در همه تعاریف سرمایه اجتماعی حضور دارد. «ارتباط» یا «ارتباطات» زمانی اتفاق می افتد که دو اصل مشارکت و اعتماد کردن درآن اتفاق افتاده باشد. موارد گفته شده در بالا اهمیت و ضرورت اعتماد و به تبع آن اعتمادسازی را در تمامی سطوح و ارکان جامعه را مشخص می گرداند.

آنچه موضوع این نوشتار را تشکیل می دهد «شیوه های اعتمادسازی مخاطب از نگاه قرآن و سنت پیامبراکرم (ص)» می باشد. در این نوشتار تعریف اعتماد از منظر دانشمندان علوم مختلف و روشن شدن مشترکات این تعاریف و رسیدن به یک تعریف جامع، جایگاه، ضرورت وگستره نیاز به اعتماد، جایگاه اعتماد، عوامل ایجادکننده اعتمادسازی به طور عموم، موانعی که اعتماد را از بین می برد، شرایطی و ابزارهایی که اعتماد ایجاد می کند. و رسیدن به یک دستورالعمل جامع از منظر قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) برای گسترش فرهنگ اعتمادسازی و رسیدن به جواب این سوال که اعتمادسازی از منظر قرآن و سنت پیامبر(ص) چه جایگاهی دارد و شیوه های آن کدام است مورد بررسی قرار می گیرد.

2-1- ضرورت و اهمیت موضوع

تطور جوامع انسانی درگرو تراکم و پیچیدگی روابط و تعاملات اجتماعی و به بیان دیگر شبکه ای شدن آنها است. چنین حجم تراکم بدون وجود «اعتماد» که درحکم خمیرمایه ای برای شکل گیری و پایداری روابط اجتماعی در مقیاس های خرد، میانی و کلانی است، امکان پذیر نیست و این خود نیازمند فرهنگی است که ازآن به عنوان فرهنگ اعتماد یاد می شود؛ فرهنگی که نه تنها مولد اعتماد که بن مایه ای کلیدی برای سرمایه اجتماعی است و پیش شرطی بنیادی برای تحقق دموکراسی، سامان و نظم اجتماعی پویا و درنهایت توسعه در شئون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. از این منظر برای جوامعی چون جامعه ایران که در گذار تاریخی شان قرار داشته و درکارنامه خود تجربه حکومت های خودکامه و مستبد را که سمی برای فرهنگ اعتماد است، دارند و نیز مواجه با افت و خیزها و شکنندگی های ویژه ای هستند، اهمیت دوچندانی پیدا می کند؛ چرا که این نوع جوامع بیش از هر نوشدارو و سرمایه دیگری نیازمند بسط و تقویت فرهنگ اعتماد هستند تا به جای ارزش های اخلاقی منفی چون تظاهر و چاپلوسی، دروغ، نفاق و وابستگی، ارزش های مثبتی چون شهامت، صداقت، یکرنگی و خود اتکایی را بنشانند تا به جای سردی و انفعال، به جامعه گرمی، نشاط و طراوت ببخشد. (زتومکا، 1386: الف) موارد گفته شده در بالا اهمیت اعتماد و اعتمادسازی (فرهنگ اعتماد) را در جوامع نشان می دهد. نظریه پردازان اعتماد هر یک با رویکردی خاص به این مقوله نگریسته اند. به طور مثال گیدنز با رویکرد جامعه شناسانه و مبانی نظری نظریه اش شناخت آثار مدرنیته است. به دلایل گفته شده برای رسیدن به رویکردی جامع در مورد فرهنگ اعتماد و شیوه های اعتمادسازی این موضوع از دیدگاه قرآن کریم و سنت پیامبراکرم (ص) مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد به این امید که این تحقیق سرآغازی باشد برای گسترش مبانی نظری و عملی فرهنگ اعتماد براساس رویکرد اسلامی.

3-1- هدف های تحقیق

هدف اصلی تحقیق: انجام یک مطالعه اکتشافی جهت شناخت شیوه های اعتمادسازی مخاطب از نگاه قران و سنت پیامبر اکرم (ص) و به کار بردن آن در ارتباطات بین فردی و اجتماعی.

اهداف فرعی تحقیق: