اسفند 92
 

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چكیده

ألم یکی از واژه‌هایی است که در نهج البلاغه با مشتقات گوناگون به کار رفته است ولی تأكید معنایی دقیق آن به روش معناشناختی استخراج نشده است از این جهت جا داشت این واژه با تکیه بر روش معناشناسی مورد بررسی قرار گیرد، با این کار می‌توان انتظار داشته باشیم تا معنای دقیقِ به كار رفته از آن در نهج البلاغه حاصل آید. معناشناسی بخشی از دانش زبان‌شناسی یا شاخه‌ای مستقل از آن است كه از رهگذر آن می‌توان به تحلیل معنای واژه‌ها و جمله‌های یک متن پرداخت و جایگاه دقیق كلمه‌ها و تركیب‌های آن را با توجه به نظام معنایی كه در آن قرار دارد، تشخیص داد. حوزه‌های معنایی این واژه هماهنگی معنایی آن را در قرآن و نهج البلاغه به اثبات می‌رساند اما معنای ألم در نهج البلاغه گسترده‌تر از متن قرآن بوده و بیانگر این حقیقت است که هم عوامل درون کلامی از قبیل بافت ، سیاق ، بلاغت و… وهم عوامل برون‌ کلامی از قبیل فرهنگ، جامعه، مسائل سیاسی و… در معنای واژه ألم دخالت داشته است. در معناشناسی تاریخی به این نتیجه رسیدیم که اَعراب جاهلی ألم را به دردی که غالباً به حوزه جسم و به ارتباط انسان با دیگران محدود نموده؛ می‌شناخته‌اند. مطالعه ‌توصیفی نیز نشان می‌دهد كه ألم در نهج البلاغه بر محور جانشینی با واژه‌هایی مانند داء، عناء، وجع و… ، و بر محور هم‌نشینی با واژه‌هایی مانند دواء، صبر، دنیا و… در یک حوزه‌ معنایی قرار می‌گیرد. همچنین “ألم” در نهج البلاغه همانند قرآن کریم از حیث تقابل معنایی، در مقابل ایمان و تقوا قرار گرفته است. در واقع می‌توان گفت که این واژه در نهج البلاغه ذو‌مراتب و یک مفهوم نسبی است.

كلیدواژه‌ها: نهج البلاغه، معناشناسی، ألم، وجع، داء، دنیا، تقوا، ایمان.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                        شماره صفحه

فصل اول کلیّات تحقیق. 15

1. مقدمه 16
1. اهمیت و ضرورت موضوع. 18
1. مسائل تحقیق. 19
1. فرضیات تحقیق. 19
1. پیشینه تحقیق. 20
1. روش تحقیق. 21
6. 1. استخراج معنا از متن و حاشیه 23
1. معناشناسی در مطالعات دینی. 24
1. 1. انواع رویکرد معناشناسانه به متون دینی. 24
1. زبان شناسی و معناشناسی. 25
زبان. 26

8. 1. زبان شناسی توصیفی و تاریخی. 26
8. 1. چیستی معنا شناسی و جایگاه آن در مطالعات زبانی. 27
8. 1.تعریف علم معنا شناسی. 28
8. 1. هدف معناشناسی. 29
8. 1. تاریخچه روش معناشناسی. 30
معنا شناسی مکتب بن. 31

8. 1. تفاوت معناشناسی با تفسیر قرآن به قرآن. 32
پیش نیازهای معناشناسی. 33

8. 1. ایزوتسو و معنا‌شناسی در آیات قرآن. 34
8. 1. نوآوری‌های ایزوتسو. 36
8. 1. سه اصل کلی در روش معناشناختی ایزوتسو. 37
8. 1. مراحل دریافت معنای واژگان (با اصلاح روش ایزوتسو) : 38
1. برخی از اصطلاحات علم معناشناسی. 39
9. 1. معنا 39
1. 9. 1. معنای اساسی. 39
1. 9. 1. معنای نسبی. 40
1. رابطه همنشینی و جانشینی. 41
10. 1. فرآیند همنشینی. 41
10. 1. فرآیند جانشینی. 41
2. 10. 1. ترادف یا هم‌معنایی. 42
1. حوزه های معناشناختی. 42
11. 1. چگونگی تشکیل حوزه معنایی. 43
1. کلمات کلیدی. 45
12. 1.کلمه کانونی. 46
1. معنا شناسی همزمانی(توصیفی) و معنا شناسی زمانگذر(تاریخی) 47
1. جهان بینی معناشناختی. 49
فصل دوم معناشناسی تاریخی. 51

2. سطوح معناشناسی تاریخی. 53
2. معنای لغوی واژه ألم 55
2. 2.معادل معنایی ألم در زبان انگلیسی. 56
2.معنای اصطلاحی ألم 57
2. معناشناسی تاریخی ألم در دوران جاهلی(پیش از نهج البلاغه) 58
4. 2. بررسی و شناخت جاهلیت.. 58
4. 2. معنای واژه جاهلیت.. 59
نمودار 2ـ5ـ2 ویژگی های عصر جاهلیت در نهج البلاغه 62

4. 2. واژه ألم در شعر جاهلی. 63
4. 2. وجوه معنایی واژه ألم در عصر جاهلی. 64
4. 4. 2. درد جسمی. 64
4. 4. 2. ألم و وجع. 65
4. 4. 2. درد گرسنگی. 65
4. 4. 2.همنشینی واژه ألم با سوء. 66
2. معناشناسی تاریخی ألم در دوران بعثت پیامبر(نزول قرآن) 67
واژگان قرآن. 68

5. 2. ألم و مشتقات آن در قرآن. 69
5. 2.حوزه معنایی واژه ألم در قرآن. 72
2. 5. 2. عقاب.. 72
2. 5. 2. ظلم 72
2. 5. 2. رجاء. 73
2. 5. 2. اعتداء. 74
2. 5. 2. کذب.. 74
2. 5. 2. نفاق. 75
2. 5. 2. عبادت.. 75
2. 5. 2. استکبار. 76
2. 5. 2. کفر. 77
2. 5. 2. فحش.. 78
2. واژگان متقابل با ألم در قرآن. 79
6. 2. ایمان به آخرت.. 79
6. 2.جهاد 80
2. معناشناسی تاریخی ألم در دوران امامان معصوم 82
ألم در روایات.. 82

2.نتیجه گیری. 89
فصل سوم مفاهیم جانشین. 90

3.معناشناسی توصیفی. 91
حوزه معنایی ترادفی. 92

1. 3. ساختمان معنایی ألم در نهج البلاغه 93
1. 3. ألم و مشتقات آن در نهج البلاغه 95
3. مفاهیم جانشین ألم در نهج البلاغه 96
2. 3. داء. 96
2. 3. وجع. 100
2. 3. أسی. 104
2. 3. بلاء. 104
2. 3.عناء. 107
2. 3. مرض… 109
2. 3. همّ 110
2. 3. فجعه 111
2. 3. مشقة 112
2. 3. تعب.. 114
2. 3. فناء. 115
2. 3. مؤونة 115
2. 3.حزن. 116
2. 3. وَحوحه 118
2. 3. نصب.. 119
2. 3. وصب.. 120
2. 3. محنة 121
2. 3. شدة 122
2. 3.ملامت.. 124
2. 3. كِظَّة 126
2. 3. مصیبة 127
2. 3. جشوبة 129
2. 3.کدح. 130
فصل چهارم مفاهیم همنشین. 132

4.بررسی واژه‌های همنشین با ألم در نهج البلاغه 134
1. 4. دنیا 134
1. 4. قضای الهی. 137
1. 4. موت.. 138
1. 4. حکمت.. 140
1. 4. نفاق. 141
1. 4. باطل. 141
1. 4. صبر. 142
1. 4. قذی. 146
1. 4. طاعة 147
1. 4. قلب.. 148
1. 4. جهل. 150
1. 4. حسد 151
1. 4. شکوه 153
1. 4. جسم 154
1. 4. ظلم 156
1. 4. سقم 156
1. 4. ابتلاء. 158
1. 4. فقر. 160
1. 4. جهاد 161
1. 4. بصر. 163
فصل پنجم مفاهیم متقابل. 166

5. نسبت تقابل. 167
تباین معنایی. 169

1. 5. انس.. 170
1. 5.نبوت (پیامبراسلام) 171
1. 5. تقوا 173
1. 5. قرآن. 176
1. 5. زهد 178
1. 5.صدقه 180
1. 5. دواء. 181
1. 5. بلول. 183
1. 5. شفاء. 184
1. 5. سلامة 186
1. 5. فرح. 187
1. 5. فاکهه 189
1. 5. لذة 190
1. 5. جذل. 191
1. 5. رجاء. 192
نتایج و پیشنهادات.. 195

نتیجه‌گیری. 196

پیشنهادات.. 198

منابع و مآخذ 199

فصل اول
 کلیّات تحقیق  
 

1. 1. مقدمه
در ساختارِ زیرینِ وجودِ انسانی بی‌قراری‌ای هست. آدمی موجودی است گرفتار غم غربت و همیشه در آرزوی رضایت خاطری که از چنگش می‌گریزد؛ دل نگران وضع و حال خویش است حتی در کنار خود نیز آسوده نیست. پیوسته در پی فایق آمدن بر این حالت غربت و بیگانگی است. اما چه استنباطی باید داشت از این بی‌قراری، این سائقه‌ی استعلا یا آنچه که مارسل آن را غمِ دوری از هستی می‌خواند. این‌ها بخشی از رنج انسان‌اند كه در وجود او نهفته‌اند. اما رنج‌ها همیشه ثابت نمی‌مانند بلكه اگر استمرار یابند ناراحتی و ناگواری دیگری پدید می‌آورند به نام درد؛ با این تفاوت كه اولی به حوزه ی روح انسان و دومی به حوزه‌ی جسمش مربوط می‌شود.

درد و رنج همواره با انسان بوده و خواهد بود و جزو لوازم وجودی اوست. ادیان و مصلحان و مكاتب برخاسته از انسانیت از ابتدا تا به امروز تلاش كرده و می‌کنند تا به تقریر حقیقت و تبیین واقعیت و تقلیل مرارت ناشی از درد و رنج وجودی و عارضی بپردازند و بالتبع اسلام به عنوان الاهی و انسانی‌ترین ادیان و مكاتب در این باره، بیشتر از بقیه كوشیده و می‌كوشند؛ چراکه از جمله کارکردهای اصلی دین در روزگار ما، و در واقع در همه قرون و اعصار، کاهش رنج‏های انسان است. “رنج‏های وجودی“،[1] از زمره اصلی‏ترین رنج‏های انسانی به‏شمار می‏آیند.

 از آنجا که رنج، واقعیت انکارناپذیر زندگی است ٰ، هر دینی به آن توجه می‌کند[2] و آن را مشکلی جدی می‌داند؛ ٰ اما همیشه عکس العمل‌ها در برابر آن یکسان نبوده، ادیانی که ریشه در هندوئیسم دارند غالباً مشکل رنج و آلام را در بعد عملی آن در نظر می‌آورند و وظیفه اصلی خود را نشان دادن وسایل و راه‌هایی برای رهایی از آن می‌دانند. البته آنان همچنین به علت/علل رنج و آلام اشاره می‌کنند؛ ادیان سامی کم و بیش از بعد نظری نسبت به آن عکس العمل نشان می‌دهند؛ آنان می‌خواهند به ارائه نوعی تبیین و دلیل برای وجود رنج و آلام بپردازند و سئوالاتی از این قبیل را مورد توجه قرار می‌دهند: چرا اساساً رنج وجود دارد؟ و علت وجودی آن چیست؟ ٰدر حالی که عالم را مخلوق خدایی قادر می‌دانیم که همو موجب بقای آن و در نتیجه رافع رنج هم می‌باشد.

هم اسلام و هم یهودیت بر این باورند که خداوند رنج و آلام را ایجاد کرده تا شدت خلوص ایمان را نسبت به خود بیازماید. خداوند به کسانی که در عین همه آلام ایمان خود را به او دست نمی‌دهند و با تقوای کامل بار سنگین رنج و آلام را تحمل می‌کنند پاداش می‌دهد. پس رنج آزمایش توان اخلاقی و مذهبی انسان است.[3] بدون شک اسلام و به دنبال آن رهبرانش در این مسیر گام‌هایی برداشته و امام علی(×) و نهج البلاغه‌اش در این راه پیشگام‌اند. امام علی (×) در نهج البلاغه، از مردم با عنوان درد بی‌درمان خود یاد می‌کند (خ121)؛ او رنج‌هایی را برای نجات بشریت، به دوش می‌کشد. و در عین حال  قرآن را درمانگر روح معرفی می‌کند (خ176)؛ چشیدن درد طاعت را آخرین گام ومرحله استغفار می‌داند (حكمت425)؛ و یا از درد تنهایی خود می‌گوید (نامه35)؛ رنج‌های دنیا را بی پایان معرفی می‌کند که هیچگاه گرفتاری‌هایش تمامی نمی‌یابد (نامه31)؛ و گاهی تحمل درد را راهی برای درمان آن، توصیه می‌کند و برخورد منطقی با رنجش‌های بی‌مورد را سر لوحه اندیشه و رفتار خود قرار می‌دهد. از اندوه خود می‌گوید آنگاه که نابخردان و نابکاران، فرمان کار این امت را بدست گیرند (نامه62) و از درد بی‌درمانی می‌گوید که رنج و اندوه دائمی دارد (خ235). اگر بگوییم نهج البلاغه، كتاب انسان و درد و رنج اوست گزافه نگفته‌ایم؛ به گونه‌ای که حتی در این کتاب اشاره شده که امام علی(×)خود هم اهل درد بوده و هم رنج. این رنج امام، رنجی جمعی است نه فردی؛ رنجی عقلانی و قابل فهم است (نه اسطوره‌‌ای)؛ و این‌که رنجی است «وجودی» و برای دیگران، بدین معنا که نه فقط رنج از چیزی است[4] )، بلکه رنج برای[5] است و همین سه شاخصه است که به آن معنا می‌دهد.[6]

بر اساس آنچه یاد شد، در این تحقیق در جستجوی آن هستیم تا نگرش نهج البلاغه را در این خصوص تبیین کرده و به بررسی این مسأله بپردازیم که ماهیت معناشناختی ألم (درد ورنج) در این کتاب چیست؟

مفهوم “ألم” را به روش‌های مختلفی می‌توان بررسی نمود؛ گاه می‌توان آن را به شیوه‌ی موضوعی و تفسیری بررسی کرد اما شیوه مد نظر این پایان‌نامه بهره‌گیری از روش معناشناسی در بررسی این مفهوم است. البته برای بیان مفهوم درد و رنج واژگان زیادی در نهج البلاغه به کار رفته است؛ واژه‌هایی پر بسامدی چون ألم، عناء، نصب، داء، کلفـه، وجع، شغل، شقق، و… که می‌تواند دربردارنده معانی درد و رنج بوده، اما با وجود این‌ها به نظر می‌رسد که واژه “ألم” بیشتر از بقیه می‌تواند مبین مفهوم درد و رنج باشد.[7]