چکیده

قلب تپنده تولید خبر در فضای رسمی تولید رسانه‌ای بر عهده خبرگزاری و در گام دوم وب‌سایت‌های خبری است. از آنجا كه سیاست‌گذاری رسانه‌های ایران توسط نهادها و ارگان‌هایی انجام می‌شود كه تماما دولتی هستند، تأثیرپذیری خبرگزاری‌ها و وب‌سایت‌های غیردولتی از نوع نگاه و رویكردی كه حاكمیت به آنها دارد ناگزیر است. این پژوهش در پی آن است تا به این مهم بپردازد كه خبرگزاری‌ها و وب‌سایت‌های غیردولتی و كاركردها و نتایج آن‌ها در جامعه برای حاكمیت داخلی فرصت است و یا تهدید.

این پژوهش با روش­ پیمایش و تکنیک نظرسنجی ازكارشناسان و فعالان رسانه، مدیران رسانه‌ها و همچنین مسئولان رسانه‌ای كه در سطح شهر تهران فعالیت می كنند صورت گرفته است. برای گزینش افراد نمونه از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است. و برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه ترکیبی(ترکیبی از سوالات باز و بسته) و برای تحلیل اطلاعات از نرم افزار spss18 استفاده کردیم.

یافته­ های تحقیق با اصول حاکم بر کار رسانه­ها در یک فضای دموکراتیک مغایراست. در این تحقیق به مواردی برخورد کردیم که در حالت عادی می­توانند به عنوان یک فرصت برای حاکمیت به شمار روند اما بر اساس دیدگاه کارشناسان و در شرایط فعلی، به یک تهدید برای حاکمیت بدل شده اند. مواردی چون:1- نقد حاكمیت2- به چالش كشیدن دولت 3- جلوگیری از انحصار دولت در عرصه اطلاع‌رسانی4- بازتاب دادن اثرات تصمیمات حاكمیت5- الزام حاكمیت به پاسخگویی. از طرف دیگر “انتشار اخباری که به گونه ای به زیان حاکمیت است”، “نقد حاکمیت”، “انتشار اخبار متضاد با منافع ملی” و “رعایت نکردن اصول حرفه­ای رسانه­ای” مهمترین تهدیدهایی است كه خبرگزاری­های غیر‌دولتی برای دستگاه حاكمیتی می‌‌توانند ایجاد كنند.

همچنین در این تحقیق به مواردی نیز برخورد کردیم که در حالت عادی می­توانند به عنوان یک تهدید برای حاکمیت به شمار روند اما بر اساس دیدگاه کارشناسان و در شرایط فعلی، به یک فرصت برای حاکمیت بدل شده اند. مهم­ترین این موارد نام بردن از “ایفای نقش سوپاپ اطمینان در جامعه” به عنوان یک فرصت برای حاکمیت است که نه تنها این مورد جزو فواید محسوب نمی‌شود، بلكه می توان آن را از جمله تهدیدها نیز محسوب کرد.

یافته های پژوهش نشان می­ دهند فضای حاکم بر رسانه­های کشور و چگونگی تعامل حاکمیت با رسانه دارای مشکلات زیادی است و باید به سمت حل این مشکلات گام برداشته شود. مهمترین مشکلات عبارتند از:1-استقلال خبرگزاری ها و وب­سایتهای غیردولتی در حد زیادی از طرف حاكمیت مورد تهدید قرار می­گیرد.2- قوانین رسانه‌ای موجود از ایجاد و یا ادامه حیات خبرگزاری‌ها و وب ­سایتهای غیر‌دولتی در حد کم حمایت می‌كنند.3-عملكرد خبرگزاری‌هاو وب­سایت های غیر‌دولتی در تشدید و یا تلطیف رویكرد حاكمیت نسبت به آنها، بیش از مقدار متوسط نقش داشته است.

1-1مقدمه

امروزه هیچ تردیدی در خصوص اهمیت و نقش مستقیم و تاثیرگذار مطبوعات و رسانه‌های جمعی در عرصه‌های مخنلف زندگی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی افکارعمومی جهانی وجود ندارد.

هرچند در حال حاضر بخشی از دولت‌های کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه نتوانسته‌اند خود را با این نیاز و واقعیت سازگار نمایند و رسانه و اطلاع‌رسانی مستقل و آزاد را در جوامع خود به رسمیت شناخته و زمینه و بستر لازم را برای فعالیت حرفه‌ای رسانه فراهم کنند.این یک ضرورت و واقعیت تجربه شده و در عین حال علمی است که رسانه ها و به ویژه مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی، نه تنها تهدیدی برای دولت‌های دمکراتیک و برآمده از رای مردم به شمار نمی‌آیند بلکه یک فرصت بزرگ محسوب می‌شوند. مطبوعات به عنوان زبان و واسطه مردم با حکومت کنندگان، در روشنگری و ارائه طریق صحیح و واقعی و انتقال واقعیت جامعه به دولت‌ها همانند ناظر مستقل و بی‌نظر و بی‌طرف و یک بازوی قدرتمند، نقش اساسی و کلیدی دارند و با اطلاع‌رسانی صحیح و شفاف‌سازی امور قادر به فراهم کردن این فرصت و بستر هستند تا دولت را از مسیر اشتباه در برنامه ریزی و سیاست‌گذاری و اداره کشور برحذر دارند.

رسانه مستقل، زبان مردم است و در عین حال واسط و رابط صادق میان دولت و ملت. رسانه مستقل از آن‌جایی که وامدار دولت و حکومت نیست و منفعتی از قبل ارتباط با دولت ها ندارد لذا انتقادهایش، در مسیر اصلاح و کمک به دولتمردان و مجریان امور برای حل معضلات اجتماعی اقتصادی سیاسی جوامع است هرچند ممکن است در بسیاری موارد، مثل یک داروی تلخ، برای درمان یک بیماری عمل کند. برخورداری یک جامعه از رسانه مستقل و پرسشگر می‌تواند به عنوان یک سوپاپ اطمینان، نقش ویژه‌ای در امنیت و پیشرفت و توسعه یک کشور و رفع تهدیدات سیاسی و فرهنگی و مشروعیتی از دولت مستقر، ایفاء نماید، و در عین حال مانع از انباشت مطالبات بدون پاسخ مردم در لایه‌های اجتماع ، و تبدیل آن به یک تهدید و شورش اجتماعی گردد.

ا

ینترنت و به تبع آن، روزنت‌ها، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها در چند سال گذشته قابلیت‌های بسیاری را خصوصاً در زمینه اطلاع‌رسانی در تمامی زمینه‌ها (بصورت عام) در نقاط مختلف جهان و بالطبع، کشور ما نشان داده‌اند. این بدان معنا نیست که سایر وسایل ارتباط جمعی نظیر رادیو یا تلویزیون و همچنین رسانه‌های مکتوب از اهمیت کمتری به نسبت اینترنت برخوردارند. بلکه بدان معناست که رشد بیش از حد رسانه اینترنت در چند سال گذشته (بگونه‌ای که طبق آمار، رشد آن در 4 سال گذشته برابر با رشد و فراگیری رادیو در طی 40 سال بوده است) لزوم توجه ویژه به این امر به عنوان یک نیروی پیش‌رو و بی‌رقیب در عرصه رسانه‌ها در دهه آینده را نمایان می‌سازد.

  1-2 بیان مسئله تحقیق

قلب تپنده تولید خبر در فضای رسمی تولید رسانه‌ای بر عهده خبرگزاری و در گام دوم وب‌سایت‌های خبری است. در ایران هم نقش خبرگزاری‌ها، در تولید خوراك رسانه‌های گوناگون از دیرباز اهمیت داشته كه تا امروز هم با وجود ظهور رسانه‌های مختلف و متنوع از آن كاسته نشده و به عنوان یكی از مهم‌ترین مجراهای تولید و انتشار اخبار شناخته می‌شوند. از جمله این رسانه‌های نوظهور كه توانسته‌اند در كنار خبرگزاری‌ها نقش مهمی در تولید خبر و توزیع فراورده‌های آن ایفا كند وب‌سایت‌های خبری هستند كه با اقبال خیره‌كننده‌ای از سوی متولیان رسانه‌ای مواجه شده‌اند.

تا حدود یك دهه گذشته در ایران این خبرگزاری‌های دولتی و وابسته به حاكمیت بودند كه در فضای اطلاع‌رسانی داخلی یكه‌تاز بودند و تنها و بی‌رقیب حاكم فضایی بودند كه تماما در برنامه‌ریزی، مدیریت و مالكیت وابسته به دولت و سیاست‌گذاری‌های آن بودند. اما با ورود اولین خبرگزاری غیردولتی یعنی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در آذرماه سال 1378 به این عرصه شاهد ایجاد تحول در كلیت فضایی بودیم كه خبرگزاری‌ها نقش رسانه‌ای خود را در آن ایفا می‌كردند. روند حضور خبرگزاری‌های غیردولتی